Zaburzona harmonia samogłosek w języku fińskim
W języku fińskim występuje zjawisko harmonii samogłosek. W skrócie zasadę można ująć tak, że samogłoski tylne a, o, u nie występują z samogłoskami przednimi ä, ö, y w jednym wyrazie. Za to samogłoski środkowe e, i mogą mieszkać się z każdymi samogłoskami w wyrazie. Jednak gdy wyraz zawiera tylko samogłoski środkowe e lub i, to końcówka (np. przypadku) będzie zawierać samogłoskę przednią. Więcej informacji TUTAJ.
Czasami jednak te reguły nie są przestrzegane. Oto przykłady:
- Wyrazy obce
Niektóre inne wyrazy obce (szczególnie zakończone na -i) mogą mieć zaburzoną harmonię samogłosek już jako wyraz w formie bazowej. Co więcej przy odmianie przez przypadki takie wyrazy często mają dwie końcówki dozwolone.
| Przykład: | Odmiana wyrazu w partitiivi: |
| analyytikko (analityk) NIE: änälyytikkö | analyytikkoa |
| syndrooma (syndrom) | syndroomaa |
| amatööri (amator) | amatööriä |
| miljardööri (miliarder) | miljardööriä |
| pyramidi (piramida) | pyramidia |
| dynamiitti (dynamit) | dynamiittia |
| olympialaiset (olimpiada) | olympialaisia |
| hyeena (hiena) | hyeenaa |
| psykologia (psychologia) | psykologiaa |
| analyysi (analiza) | analyysiä lub analyysia |
| anonyymi (anonimowy) | anonyymiä lub anonyymia |
| hieroglyfi (hieroglif) | hieroglyfiä lub hieroglyfia |
| vampyyri (wampir) | vampyyriä lub vampyyria |
Niektóre wyrazy obce w formie podstawowej mają zachowaną harmonię, ale przy odmianie pojawiają się dwie formy dozwolone:
| Przykład: | Odmiana wyrazu w partitiivi: |
| kompromissi (kompromis) | kompromissia lub kompromissiä |
| krokotiili (krokodyl) | krokotiilia lub krokotiiliä |
| karamelli (cukierek, karmel) | karamellia lub karamelliä |
| arkkitehti (architekt) | arkkitehtia lub arkkitehtiä |
| adverbi (przysłówek) | adverbia lub adverbiä |
- Wyrazy złożone
W wyrazach złożonych patrzymy odrębnie na poszczególne części składowe i samogłoski nie muszą być spójne. Czasem jednak trudno zidentyfikować, czy wyraz jest złożony i gdzie przebiega granica.
| Przykład: | Odmiana wyrazu w partitiivi: |
| tällainen (taki) NIE: tälläinen (tämän + lainen) | tällaista |
| Budapest = Buda + Pest
| Budapestiä NIE: Budapestia |
| fotosynteesi = foto + synteesi | fotosynteesiä |
Szczególnie problematyczne są wyrazy zakończone na -metri, -geeni, -teesi, -teismi, -teisti, -fiili, -vertti, -pedi, -septi. Mogą one bowiem mieć dwie dozwolone końcówki (zawierającą samogłoskę przednią lub tylną). Jest też sporo wyjątków.
| Końcowy element: | Przykład: | Odmiana wyrazu w partitiivi: |
| -metri | alkometri (alkometr) ALE: kilometri (kilometr) | alkometria lub alkometriä kilometriä |
| -geeni | estrogeeni (estrogen) | estrogeenia lub estrogeeniä |
| -teesi | hypoteesi (hipoteza) ALE: proteesi (proteza) | hypoteesiä lub hypoteesia proteesia |
| -teismi -teisti | ateisti (ateista) | ateistia lub ateistiä |
| -fiili | audiofiili (audiofil) ALE: profiili (profil) | audiofiilia lub audiofiiliä profiilia |
| -vertti | introvertti (introwertyk) | introverttia lub introverttiä |
| -pedi | logopedi (logopeda) | logopedia lub logopediä |
| -septi | antisepti (antyseptyk) ALE: konsepti (koncept) | antiseptia lub antiseptiä konseptia |
- Wyrazy fińskie
Nie tylko w wyrazach obcych dochodzi o niespójności w harmonii samogłosek. Oto przykłady wyrazów, które mają zaburzoną harmonię samogłosek przy odmianie wyrazu przez przypadki:
minä (ja), ALE: minulla, minusta
sinä (ty), ALE: sinulla, sinusta
kuka (kto), ALE: ketä, kenellä (a to dlatego, że odmienione wyrazy pochodzą od przestarzałego słowa ken (kto))
meri (morze), partitiivi: merta (NIE: mertä), ale w innych przypadkach będzie: meressä, merellä, itd.
veri (krew), partitiivi: verta (NIE: vertä), ale w innych przypadkach będzie: veressä, verestä, itd.
Czasami przy tworzeniu wyrazów pochodnych jest niezgodość z harmonią samogłosek:
tietää (wiedzieć) -> tieto (wiedza) (NIE: tietö)
pelätä (bać się) > pelko (strach)
mennä (iść) -> olen menossa (idę)
Źródła:
Kielikello – Kompromisseja vai kompromissejä: vierassanojen taivutuspäätteen vokaali
Suomika
Języki obce od zawsze były moją pasją. Przyjemność sprawiała mi ich nauka, ale również nauczanie innych. Dlatego od 10 lat organizuję kursy językowe (fińskiego, niemieckiego, angielskiego oraz polskiego dla obcokrajowców), prowadzę lekcje indywidualne przez Skype, projektuję strony internetowe i inne materiały dydaktyczne, w tym e-learning.
Bardzo dziękuję dzięki temu nauczylam sie komunikować i osiągnelam poziom A2+ 😊😊😊
Cześć, bardzo fajny opis :) Takie historie są motywujące, tak się zastanawiam jak to jest z integracją u starszych dzieci,…
Minęły trzy lata od kupna domu, a rok od przeprowadzki na stałe. Na początku miejsce służyło nam za domek wypoczynkowy…