Język mówiony (puhekieli) kontra język oficjalny

Język fiński należy do najtrudniejszych języków nie tylko dlatego, że jest pełno przypadków i końcówek, ale też dlatego, że język mówiony bardzo różni się od języka pisanego. Może tak się okazać, że po wielu miesiącach (albo i latach) nauki z podręcznikiem ledwo się rozumie rodowitego mieszkańca Finlandii :O

Z czego to wynika? Jak bardzo różni się język mówiony od pisanego? No i jak nauczyć się języka potocznego? O tym piszę w dzisiejszym artykule.

Jeszcze dodam, że dzisiejszy wpis jest napisany w ramach corocznej akcji „Miesiąc języków”, kiedy to we wrześniu blogerzy językowo-kulturowi piszą teksty na wspólny temat. Tym razem tematem jest „różnorodność językowa”. Wczoraj na przykład można było przeczytać na blogu Angielski dla każdego o Różnorodności językowej w języku angielskim, a jutro dowiecie się z bloga Po Prostu Włoski, czym różnią się między sobą dialekty włoskie.

Jak bardzo różni się język fiński mówiony (potoczny) od pisanego?

To chyba żadna nowość, że język mówiony różni się od języka pisanego. Myślę, że w każdym języku są pewne różnice. Ale w języku fińskim skala zmian wyrazowych jest olbrzymia, co powoduje, że język mówiony i pisany brzmią zupełnie inaczej. To są nie tylko zniekształcenia wyrazowe, albo inne słówka, ale też inna gramatyka! Na dodatek taki język potoczny wcale nie jest traktowany jako niechlujny, a jest wręcz powszechnie stosowany w większości sytuacji codziennych, nawet rozmawiając z kimś nieznajomym, np. w sklepie czy w banku. Taki język usłyszymy w filmach (i również napisach do filmu!). W ten sposób też prowadzona jest korespondencja ze znajomymi na chacie, SMS itp.  Zresztą porównaj zdania:

Język polski: Pójdziesz ze mną pograć w piłkę nożną?

Język fiński oficjalny: Menetkö minun kanssani pelaamaan jalkapalloa?

Język fiński potoczny: Meet sä mun kans pelaan futista?

Język polski: Oglądamy telewizję.

Język fiński oficjalny: Katsomme televisiota.

Język fiński potoczny: Me katotaan telkkaria.

Język polski: Czy wiesz, gdzie jest mój laptop?

Język fiński oficjalny: Tiedätkö, missä minun kannettava tietokoneeni on?

Język fiński potoczny: Tiiätsä, mis mun läppäri o?

Przecież to wygląda i brzmi zupełnie inaczej!

Całe szczęście znając pewne zasady można rozszyfrować język potoczny. Poniżej znajdziesz wiele wskazówek podzielonych na kilka sekcji:

1. Skróty i inne zniekształcenia wyrazowe
2. Gramatyka
3. Slang
4. Dialekty

SKRÓTY I INNE ZNIEKSZTAŁCENIA WYRAZOWE W JĘZYKU POTOCZNYM

Wyrazy są bardzo zniekształcone w języku fińskim potocznym. Znika wiele głosek ze środka i z końca wyrazu. Zamiast nich mogą pojawić się inne. Oto typowe zniekształcenia w dialekcie helsińskim (przykłady po lewej są wyrazami potocznymi, po prawej w języku oficjalnym):

1. Zanika samogłoska i z końca wyrazów oraz z dyftongu:

yks = yksi (jeden)

miks = miksi (dlaczego)

sanois = sanoisi (powiedziałby)

punanen = punainen (czerwony)

kirjottaa = kirjoittaa (pisać)

2. Zanika samogłoska a lub ä z końca wyrazu, przede wszystkim w przypadkach lokatywnych. Dodatkowo spółgłoska długa stanie się krótką. A gdy samogłoska a lub ä znika po innej samogłosce (nie stanowiących razem dyftongu), wydłużona jest poprzedzająca samogłoska.

talos = talossa (w domu)

kans / kaa = kanssa (z)

kyl = kyllä (tak)

mut = mutta (ale)

et = että (że)

nopee = nopea (szybki)

sanoo = sanoa (powiedzieć)

Oikeesti! = Oikeasti! (Naprawdę!)

haluu = haluaa, halua (chce)

3. Spółgłoska n znika często z końca wyrazu:

Helsinkii = Helsinkiin (do Helsinek)

millane = millainen (jaki)

ku = kun (gdy)

4. Spółgłoska t znika z końca niektórych wyrazów:

sanonu = sanonut (powiedział)

tullu = tullut (przyszedł)

5. Spółgłoska d znika ze środka wyrazu.

tehä = tehdä (robić)

nähä(än) = nähdään (na razie)

oota! = odota! (poczekaj!)

ees = edes (nawet)

yheksä(n) = yhdeksän (dziewięć)

meiä(n) = meidän (nasz)

6. Para spółgłosek ts zamieni się na tt lub t

seittemä(n) = seitsemän (siedem)

Kato! = Katso! (Spójrz!)

7. W bezokoliczniku z końcówką -maan/-mään znika zwykle wrostek -maa-/-mää-. Zamiast tego wydłużymy ostatnią samogłoskę.

nukkuu(n) = nukkumaan (spać)

lainaa(n) = lainaamaan (pożyczyć)

8. Końcówka -ko/-kö w pytaniach często zamienia się na –ks, a zupełnie zanika w 2. osobie (sinä).

onks = onko (czy jest)

oot sä = oletko (czy jesteś)

9. Dochodzi często do sklejania wyrazów

moon= minä olen (ja jestem)

sullon = sinulla on (ty masz)

Tuutsä illalla? = Tuletko sinä illalla? (Przyjdziesz wieczorem?)

10. Dochodzi często do asymilacji spółgłosek. Ostatnia spółgłoska upodabnia się do następnej. A gdy drugi wyraz zaczyna się na spółgłoskę p, końcowa spółgłoska poprzedniego wyrazu zamienia się na m.

Mum pitää lähtee. = Minun pitää lähteä. (Muszę wyjść.)

emmätiiä = en minä tiedä (nie wiem)

11. Zaimki osobowe i wskazujące są mocno skrócone / zniekształcone:

mä = minä (ja)

sä = sinä (ty)

mul / mulla = minulla (u mnie)

sul / sulla = sinulla (u ciebie)

mun = minun (mój)

sun = sinun (twój)

mua = minua (mnie)

sua = sinua (cię)

tää = tämä (to)

toi = tuo (tamto)

12. Wiele często używanych czasowników ma zniekształconą formę

oon = olen (jestem)

tartten / tarviin = tarvitsen (potrzebuję)

tuut = tulet (przyjdziesz)

tiiät = tiedät (wiesz)

13. Liczby są w dużym stopniu skrócone / zniekształcone

INNA GRAMATYKA W JĘZYKU POTOCZNYM

Oprócz zmian literowych w języku potocznym może czekać nas inna gramatyka!

1. Zaimek w trzeciej osobie hän staje się se, a he staje się ne.

Se on pitkä. = Hän on pitkä. (On jest wysoki.)

Sillä on vaalee tukka. = Hänellä on vaalea tukka. (Ona ma blond włosy).

Ne on siel. = He ovat siellä. (Oni są tam.)

2. Zazwyczaj nie pomijamy zaimków osobowych przed czasownikiem

sä puhut = (sinä) puhut (ty mówisz)

mä tiiän = (minä) tiedän (ja wiem)

3. W 1 osobie liczby mnogiej (me) używamy czasownika w stronie biernej

me puhutaan = (me) puhumme (my mówimy)

me mennään = (me) menemme (idziemy)

me ollaan = (me) olemme (jesteśmy)

4. W 3 osobie liczby mnogiej (he) stosujemy czasowniki w liczbie pojedynczej.

ne puhuu = he puhuvat (oni mówią)

ne on = he ovat (oni są)

5. Zwykle nie dodajemy przyrostków dzierżawczych (-ni, -si, -nsa, -mme, -nne)

mun nimi = (minun) nimeni (moje imię)

sun nimi = (sinun) nimesi (twoje imię)

6. Szyk zdania może być zmieniony, szczególnie w przeczeniach.

En mä tiiä. = (Minä) en tiedä. (Nie wiem)

7. Zaimek nieokreślony jokin (coś, jakieś) jest używany zamiast joku (ktoś, jakiś), lub na odwrót (w zależności od przypadku).

Anna kännykkä jollekin! = Anna matkapuhelin jollekulle! (Daj komórkę komuś!)

joku duuni = jokin työ (jakaś robota)

8. Partykuły (np. –han/-hän, -pa/-pä, -ka/-kä, -ko/-kö, -s) są często używane, aby wzmocnić lub nadać inne zabarwienie wypowiedzi.

Sinähän olet kasvanut! (Ależ wyrosłeś!)

Missähän Antti on? (Gdzież jest Antti?)

Ootpas sä pitkä! (Ależ jesteś wysoki!)

SŁOWNICTWO POTOCZNE, SLANG

W języku mówionym można spotkać pełno słownictwa potocznego. Finowie są bardzo twórczy, jeśli chodzi o tworzenie nowych słów potocznych. Mam wrażenie, że każdy wyraz oficjalny ma swój odpowiednik potoczny. Wiele takich wyrazów pochodzi z innych języków, szczególnie angielskiego i szwedzkiego. Można też zauważyć, że część wyrazów kończy się na -ri, -is. Przykłady:

1. Słownictwo powszechne (używane przez większość społeczeństwa):

joo = kyllä (tak)

sori = anteeksi (przepraszam)

tykätä = pitää (lubić)

siisti = hieno (świetny, super)

sika- = erittäin (bardzo, super)

juttu = asia (sprawa)

kamat = tavarat (rzeczy)

tajuta = ymmärtää (rozumieć)

meinata = tarkoitta, aikoa (chodzić o coś, zamierzać)

synttärit = syntymäpäivät (urodziny)

bileet = juhlat (impreza)

kalja = olut (piwo)

leffa = elokuva (film)

biisi = musiikkikappale (utwór muzyczny)

jätkä = mies (koleś, stary)

pomo = esimies (szef)

frendi = ystävä (przyjaciel)

bestis = paras ystävä (najlepszy przyjaciel)

hima = koti (dom)

kylppäri = kylpyhuone (łazienka)

roskis = roskakori (śmietnik)

telkkari = televisio (telewizja)

läppäri = kannettava tietokone (laptop)

kännykkä = matkapuhelin (komórka)

tekstari = tekstiviesti (wiadomość tekstowa, SMS)

duuni = työ (praca)

homma = työ, asia (robota)

matsi = ottelu (mecz)

futis = jalkapallo (piłka nożna, noga)

lätkä = jääkiekko (hokej)

kirppis = kirpputori (pchli targ)

jätski = jäätelö (lody)

moka = virhe (błąd)

henkkari = henkilötodistus (dowód tożsamości)

2. Slang używany w poszczególnych grupach społecznych (np. w szkole, wśród młodzieży, w różnych grupach zawodowych, w więzieniu):

matikka = matematiikka (matma)

prujut = muistiinpanot (notatki)

saikku = sairausloma (zwolnienie chorobowe)

3. Zdrobnienia, w tym słownictwo używane przez dzieci:

isi = isä (tatuś)

iskä = isä (tata)

mummi / mummo = isoäiti (babcia)

pupu = kaniini (królik)

pusu = suudelma (buzi, buziaczek)

4. Wulgaryzmy i inne słownictwo zabarwione negatywnie:

vittu (ku*wa)

ämmä = nainen (baba)

friikki = outo ihminen (dziwak)

 >>> Zobacz więcej wulgaryzmów po fińsku

5. Nazwy własne:

Hesa = Helsinki (zwykle nazywane przez osoby spoza Helsinek)

Stadi = Helsinki (zwykle nazywane przez mieszkańców Helsinek)

Hesari = Helsingin Sanomat (nazwa gazety fińskiej)

Stokis = Tukholma (Sztokholm)

Nykki = New York

6. Wypełniacze zdań i westchnienia:

no (no)

niin / nii (właśnie, no dobra)

tota (no więc, yyy)

eiku (znaczy…)

oho (ups)

täh? = mitä? (co?)

hui (ojej – gdy się przestraszymy lub zaskoczymy)

hyi (fuj)

DIALEKTY

I oprócz tego, że w języku potocznym mamy zniekształcone wyrazy, albo wręcz inne słówka oraz zmienioną gramatykę, to wiele z tych elementów może się różnić w zależności od miejscowości. W Finlandii występują różne dialekty i gwary i są mniejsze lub większe różnice między nimi. Przykłady:

Na koniec kilka screenshotów z serialu „Karppi”. Jak by te zdania brzmiały w języku oficjalnym? (odpowiedzi poniżej)

Emmätiiä. = En tiedä. (Nie wiem)

Joo, mut mä oon sanonu et sä viet sen suoraan kotiin. = Kyllä, mutta minä olen sanonut, että sinä viet hänet suoraan kotiin. (Tak, ale powiedziałam, żebyś przyprowadziła go prosto do domu.)

Mä sanoin et mä näin iskän et mä meen kattoo. = Minä sanoin, että minä näin isän ja (että) menen katsomaan. (Powiedziałem, że zobaczyłem tatę i że idę zobaczyć.)

Nelkytviis. Sä et tullu synttäreille. = Neljäkymmentäviisi. Sinä et tullut syntymäpäiväjuhliin. (45. Nie przyszłaś na urodziny.)

Hei, voitsä auttaa mua tän kaa, kun mä en tiiä. = Hei, voitko auttaa minua tämän kanssa, koska minä en tiedä. (Hej, pomożesz mi z tym, bo ja nie wiem.)

————

Mój artykuł tylko pobieżnie opisał, jak wygląda język potoczny w Finlandii. Jeśli chcesz zgłębić temat, polecam dodatkowe materiały:

• Kato hei – Bardzo dobry podręcznik do nauki języka potocznego, na stronie wydawnictwa można obejrzeć bezpłatny fragment
• Suomee – kurs języka potocznego online. Kurs jest bezpłatny, ale wymaga rejestracji. To są świetne filmiki, które uczą podstaw języka fińskiego mówionego!
• LearnFastFinnishDirty – to kanał na Youtube, w którym znajduje się seria filmików uczących języka potocznego
• Oikeeta suomee – Suomen puhekielen sanakirja – Świetny słownik języka potocznego. W porządku alfabetycznym pojawiają się hasła + przykłady zdań + tłumaczenie na angielski.
• Slangi.net – Słownik online języka potocznego, często z przykładowym zdaniem
• Urbaanisanakirja – Słownik online języka potocznego, slang, często z przykładowym zdaniem
• Kielitoimiston Sanakirja – Słownik online języka fińskiego. Hasła często oznaczone są skrótami:

• Meillä päin Suomea – Na tej stronie można posłuchać podobny tekst w różnych dialektach
• Suomen murteiden sanakirja – Słownik dialektów fińskich
• Suomen murteet – Teoria o dialektach fińskich
• Tunnistatko suomen kielen murteet? – Obejrzyj wideo i odgadnij, jaki to dialekt.
• Kotimaan murrekarta – Zagraj w grę. Posłuchaj nagrań i odgadnij, jaki to dialekt.