Brak związku zgody (kongruencji) w języku fińskim

W języku fińskim najczęściej występuje zgodność między wyrazami, jeśli chodzi o liczbę i przypadek. Takie zjawisko nazywa się związkiem zgody (kongruencją). Przykłady:

Kukka kukkii. – Kwiat kwitnie. (Tu podmiot „kukka” i orzeczenie „kukkii” są w liczbie pojedynczej, więc jest zgodność liczby)

Kukat kukkivat. – Kwiaty kwitną. (Tu podmiot „kukat” i orzeczenie „kukkivat” są w liczbie mnogiej, więc jest zgodność liczby)

Asun punaisessa talossa. – Mieszkam w czerwonym domu. (tu przydawka „punaisessa” i okolicznik „talossa” są w przypadku inessiivi, więc jest zgodność przypadku)

Tykkään punaisesta talosta. – Podoba mi się czerwony dom. (tu przydawka „punaisesta” i okolicznik „talosta” są w przypadku elatiivi, więc jest zgodność przypadku)

Jednak czasem jestem są takie sytuacje, gdy nie ma związku zgody między wyrazami.

BRAK ZWIĄZKU ZGODY POD WZGLĘDEM LICZBY

Oto sytuacje, gdy nie ma związku zgody między wyrazami co do liczby:

1. Nazwy państw w liczbie mnogiej łączą się z orzeczeniem w liczbie pojedynczej.

Yhdysvallat sijaitsee Pohjois-Amerikassa. – Stany Zjednoczone znajdują się w Ameryce Północnej. (NIE: Yhdysvallat sijaitsevat)

2. Nazwy gazet i książek w liczbie mnogiej łączą się z orzeczeniem w liczbie pojedynczej.

Helsingin Sanomat on sanomalehti. – Helsingin Sanomat jest gazetą. (NIE: Helsingin Sanomat ovat sanomalehti.)

3. Jeśli liczebnik występuje w roli podmiotu, to orzeczenie występuje zwykle w liczbie pojedynczej. Natomiast, gdy mówimy o konkretnej rzeczy lub osobie, wtedy orzeczenie zwykle wystąpi w liczbie mnogiej.

Kolme henkilöä on voittanut lotossa. – Trzy osoby wygrały w lotka.

ALE: Seuraavat kolme henkilöä ovat voittaneet lotossa. – Następujące trzy osoby wygrały w lotka.

4. W zdaniu egzystencjalnym orzeczenie jest w liczbie pojedynczej, nawet jeśli podmiot jest w liczbie mnogiej.

Pöydällä on sakset. – Na stole są (jakieś) nożyczki. (NIE: Pöydällä ovat sakset.)

ALE: Sakset ovat pöydällä. – (Te) nożyczki są na stole. (To nie jest zdanie egzystencjalne, lecz zwykłe zdanie.)

5. Po wyrazie „puolet” (połowa) orzeczenie występuje w liczbie pojedynczej.

Puolet oppilaista on poikia. – Połowa uczniów to chłopcy. (NIE: Puolet oppilaista ovat poikia.)

6. W formie grzecznościowej w odniesieniu do jednej osoby imiesłów czasu przeszłego w czasie przeszłym jest w liczbie pojedynczej. Również orzecznik będzie w liczbie pojedynczej, gdy zwracamy się do jednej osoby.

Te olette tehnyt. – Pan/Pani zrobiła. (NIE: Te olette tehneet.)

ALE: Te olette tehneet. – Państwo zrobili. / Wy zrobiliście.

Te olette rikas. – Pani jest bogata. / Pan jest bogaty. (NIE: Te olette rikkaita.)

ALE: Te olette rikkaita. – Państwo są bogaci. / Wy jesteście bogaci.

7. W stronie biernej czasownik orzeczenie zawsze wystąpi w liczbie pojedynczej.

Liput on myyty loppuun. – Bilety zostały wyprzedane. (NIE: Liput ovat myyty loppuun.) (W tym zdaniu bowiem „liput” to nie podmiot, lecz dopełnienie.)

8. Gdy „kaikki” wystąpi w roli podmiotu i znaczy „wszystko”, wtedy orzeczenie jest w liczbie pojedynczej.
   Gdy „kaikki” wystąpi w roli podmiotu i znaczy „wszyscy, wszystkie”, wtedy orzeczenie jest w liczbie mnogiej.

Kaikki on täällä. – Wszystko jest tutaj.

Kaikki ovat täällä. – Wszyscy są tutaj.

9. W języku potocznym orzeczenie w trzeciej osobie często wystąpi w liczbie pojedynczej, a nie w liczbie mnogiej.

Pojat menevät kotiin. (język oficjalny) – Chłopcy idą do domu.

Pojat menee kotiin. (język potoczny) – Chłopcy idą do domu.

BRAK ZWIĄZKU ZGODY POD WZGLĘDEM PRZYPADKU

W niektórych utartych zwrotach (związanych z czasem, miejscem lub sposobem) można zauważyć brak związku zgody między wyrazami w odniesieniu do przypadku. W poniższych przykładach przymiotnik lub zaimek ma inny przypadek niż rzeczownik. Typowe kombinacje przypadków to:

pitkästä aikaa – po długim czasie

pitkän aikaa – przez długi czas, długo

pitkäksi aikaa – na długo, na długi czas

vähäksi aikaa – na chwilę, na krótki czas

joksikin aikaa – na chwilę, na jakiś czas (też: joksikin ajaksi)

sillä aikaa – w międzyczasie

hyvissä ajoin – w dobrej porze

kaiken päivää – przez cały dzień

tällä kertaa – tym razem (też: tällä kerralla)

samalla kertaa – w tym samym czasie (też: samalla kerralla)

yhdellä kertaa – za jednym zamachem; w tym samym czasie

tällä haavaa – na razie, teraz

tällä erää – na razie

ei millään muotoa – w żadnym bądź razie

yksissä tuumin – zgodnie, jednomyślnie

kaikella tapaa – pod każdym względem

millä tavoin – w jaki sposób (też: millä tavalla)

tällä tavoin – w ten sposób (też: tällä tavalla)

missä kohtaa – gdzie, w jakim miejscu

Źródła:

Kirjoittajan ABC – Kongruenssin poikkeukset

Finnlectura – Adjektiiviattribuutti, Kongruoimattomat rakenteet

ISO suomen kielioppi § 1303 Kongruoimattomat lausekkeet ja ilmaustyypit